Podhale - region utożsamiany często ze wszystkimi górami, a często i wszystkich górali próbuje się wrzucić do jednego worka jako górali podhalańskich. Jednak, warto skupić się na charakterystyce tego regionu, na którym do dzisiaj udaje się utrzymać przy życiu wiele lokalnych tradycji.
Podhale możemy podzielić na dwa mniejsze subregiony, które związane są z wysokością gór - dlatego wyróżniamy Skalne Podhale - zamieszkiwane przez Górali Tatrzańskich oraz Podhale Niżne z Góralami Nowotarskimi. Granicę Podhala wyznaczają Tatry, rzeki Czarny Dunajec i Białka (od zachodu i wschodu), zaś od północy są to Gorce. Na zachodzie od Podhala znajduje się Orawa, na wchodzi Spisz i obszar zamieszkiwany przez Górali Pienińskich, a od północy Górale Ochotniccy i Zagórzańscy. Faktycznie, jednak obszar Podhala jest znacznie większy od innych wyodrębnionych góralskich regionów. Obecnie najbardziej znanym miastem Podhala jest Zakopane, jednak historyczną stolicą tego regionu jest Nowy Targ - Zakopane gwałtowny rozwój zawdzięcza przełomowi XIX i XX wieku.
Większość z nas kojarzy zabudowę Chochołowa - wsi, w której zachował się typowy układ zabudowań gospodarstw podhalańskich - zwrócone są szczytami do głównej drogi, z wejściem od strony zabudowań gospodarczych. Budynki są drewniane, budowane na zasadzie zrębowym, nie są pobielane - raz do roku gospodynie jedynie szorowały je ługiem. Zabudowania składały się z prostopadłej do chaty mieszkalnej - "sopy" gospodarczej. Bogatsi gospodarze mogli nawet zbudować czworoboczną zagrodę. Wnętrze domu mieszkalnego składało się z dwóch izb - zwykle czarnej z piecem (bardzo długo dymnym - czyli takim bez komina - dym wydostawał się przez szpary w dachu) oraz białej, która znajdowała się po drugiej stronie sieni. Na Skalnym Podhalu, dach kryty był gontem bądź dranicami (również drewno, jednak w inny sposób przygotowany), na Niżnym Podhalu, zdarzało się kryć dachy strzechą.
Z racji trudnego ukształtowania terenu, rolnictwo często nie pozwalało na utrzymanie rodziny, przez wiele lat Podhale zaliczano do jednego z najuboższych obszarów w Polsce. Na terenach Niżnego Podhala dorabiano sobie poprzez drobniejsze rzemiosło - oparte na drewnie, ale także tkactwie czy wyrobie spinek do koszul. Na Skalnym Podhalu, gdzie rolnictwo było jeszcze trudniejsze, ogromną rolę w gospodarce pełnił wypas owiec i produkcja serów. Jednak taka forma utrzymania - należało do prestiżowych. Zajęcie to było dziedziczne, przypisane do gazdówki i zajmowały się tym słynne "bacowskie rody". Hale i sezonowe szałasy czy koliby były współwłasnością pasterzy. Wspomniany wypas i hodowla owiec (ale także krów - te jednak pasano indywidualnie i zajmowały się tym głównie kobiety) miały ogromny wpływ na kulturę tego regionu, która opierała się na tym. W kontekście kultury, którą możemy zauważyć na Podhalu, warto wspomnieć o złożach mineralnych, które wraz z licznymi podaniami dotyczącymi "skarbów gór" rozwinęło kulturę o charakterze zbójnickim, dzięki istnieniu zbójników podhalańskich na Skalnym Podhalu.
Jak to się stało, że strój ubogiego Podhala uznawany jest obecnie za jeden (razem z Łowickim i Krakowskim) ze strojów narodowych? Zawdzięczamy to popularyzację i rozwój gospodarczy tego terenu, a zwłaszcza okolic Zakopanego na przełomie XIX i XX wieku. Wtedy też Tatrami zaczęli interesować się ludzie z miast, inteligenci, z wykształceniem oraz pieniędzmi. Idea chodzenia po górach dla rozrywki i utrzymywania zdrowego trybu życia stała się bardzo modna, jednocześnie rozwój nauk przyrodniczych dążył do ochrony nietypowej tatrzańskiej fauny i flory. Okres ten zbiegł się również z próbą utrzymywania polskiej kultury, gdyż okres rozbiorów utrudnił jej swobodny rozwój. Ten czas to również okres "Młodej Polski" więc artystów fascynowało to to wiejskie, pierwotne dla artystów niejako dziewicze. Duży wpływ na rozwój Zakopanego miał Stanisław Witkiewicz - ojciec słynnego pisarza - Witkacego, którego uznajemy za twórcę "stylu zakopiańskiego". S. Witkiewicz postawił w Zakopanem willę "Koliba" oraz "Pod Jedlami". W swoich projektach (nie tylko budynków, ale także elementów wyposażenia itp.) wzorował się na góralskich motywach takich jak np. parzenica. Styl zakopiański został okrzyknięty stylem narodowym, a do Zakopanego zaczęło przybywać wielu ludzi z miast w celu aktywnego wypoczynku. Dwudziestolecie międzywojenne i rozwój takich dyscyplin sportu jak narciarstwo, również przyciągało ludzi z różnych regionów.
Popularność Zakopanego i innych miejscowości (np. Poronin czy Kościelisko), spowodowała, że więcej osób przyjeżdżała, a co za tym idzie potrzebowała kwater noclegowych, wyżywienia czy innych usług - a to pomogło w rozwoju gospodarczego tego terenu. Górale wykorzystywali tę sytuację aby sobie dorobić. Wielu bogatych przybyszy decydowało się na postawienie w Zakopanem swojej willi, w stylu zapoczątkowanym przez Witkiewicza. Wracam do pytania o strój. Dzięki rozwojowi gospodarczemu, w stroju kobiecym zaczęły pojawiać się słynne spódnice tybetowe w kolorowe kwiaty oraz bogato zdobione gorsety. Ubiór mężczyzn opierał się na białych wełnianych portkach z haftowanymi parzenicami, białej koszuli ozdobionej spinką oraz kaftanie. Więcej o stroju góralskim, napiszę następnym razem, bo jest to bardzo ciekawy temat i warto poświęcić jemu osobny tekst. Popularność wśród artystów, spowodowała, że mamy bardzo wiele portretów góralek, które wyszły spod pędzla takich artystów jak: Władysław Jarocki czy Władysław Ślewiński. (Więcej o ludowych motywach w sztuce przeczytacie tutaj: <klik>)
Słynna oczywiście też jest muzyka góralska. Opiera się ona bardzo na dźwięku skrzypiec, i stanowiła tło do często bardzo trudnych krokach tanecznych. W tańcach góralskich, istotną rolę pełniły popisy mężczyzn, którzy pokazywali swoją sprawność i zwinność, chcąc zaimponować góralkom.
 |
| Tablica będąca częścią wystawy poświęconej zainteresowaniu Podhalem dawniej |
Temat Podhala jest bardzo rozległym tematem, i każdej z kategorii można by poświęcić osobny długi tekst. Powstało wiele książek i materiałów naukowych dotyczących tego tematu. Coś co dla mnie jest niesamowite to fakt, że na tych terenach kultura jest ciągle kultywowana i np. na góralskich weselach nadal goście ubrani są w tradycyjne stroje co możemy zaobserwować np. na kontach w mediach społecznościowych skoczków narciarskich. Dzisiaj w tym regionie łączy się tradycję ze współczesnością, co wychodzi naturalnie a nie sztucznie i na pokaz.
Tej jesieni jeszcze możecie spodziewać się postu o strojach Górali Podhalańskich, a w najbliższym czasie na blogu oraz na Facebooku i na Instagramie możecie się spodziewać kolejnych materiałów "Z Ziemi Włoskie do Polski", następnych ciekawych obrazów z cyklu "Do Dzieła" oraz innych tekstów poruszających różne etnograficzne ciekawostki.
Pozdrawiam z ciepłych i wciąż letnich Włoch!
Zofia
Bibliografia:
https://www.etnozagroda.pl/gorale-podhalanscy
https://www.historiaposzukaj.pl/wiedza,architektura,1792,architektura_cechy_stylu_styl_zakopianski.html
https://www.tatry-przewodnik.com.pl/blog/?zakopane-historia
Źródła Fotografii:
Fotografie własne
https://www.etnozagroda.pl/gorale-podhalanscy
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz