Etno-love: Jak wygląda typowy strój ludowy? #1 Strój damski

Między Polskimi strojami ludowymi możemy odnaleźć ogromne różnice. Strój z Podhala jest znacznie inny niż łowicki, czy ten z okolic Biłgoraju. Większość tych strojów ma jednak wspólne elementy podobne w całej Polsce. Oprócz tego możemy wyróżnić pewne zależności związane z "makro regionami". Są to albo dodatki do strojów, albo też pewne podobieństwa w niektórych elementach typowe dla jakiegoś obszaru.

Jakie elementy miałam na myśli jako wspólne części?

Od razu uprzedzam: jest to moja subiektywna opinia i intuicja, jest ona podparta konkretną wiedzą ale nie wyczytałam tego z żadnego źródła.

Stroje ludowe miały sporo odmian związanych z uroczystością, nie mniej jednak elementy są dość podobne, różnice były jedynie w materiale oraz kolorze czy wzorze ubioru a także jego wykonania. Dzisiaj skupię się głównie na bardziej odświętnych czy uroczystych odmianach.

Strój damski:

Koszula - najczęściej była biała, wykonana z płótna, bardziej uroczyste wykonywane były z bardziej szlachetnych materiałów, te do pracy z bardziej praktycznych. Krój i wykończenie był bardzo mocno związany z regionem. Koszule krakowskie mają krótki rękaw, z koronką zwykle bez haftu, łowickie mają z kolei bardzo obszerne rękawy wykończone barwnym haftem, który możemy znaleźć również na kołnierzu. Na koszuli z Podhala ujrzymy bardzo duży kołnierz, z białym haftem, występującym także na rękawach

Halka - Kolejny element bielizny. Była to biała spódnica często zdobiona haftem. Często kobieta miała na sobie więcej niż jedną halkę. Specjalnym rodzajem halki jest "ciasnotka" - wąska spódnica, stanowiąca najbardziej podstawowy element bielizny. Ciekawa halka występuje w panieńskim stroju szamotulskim. Oprócz ciasnotki i zwykłej halki pod spódnicą panny noszą "piekielnicę" czyli czerwoną halkę. Zawsze mnie dziwiła jej obecność, ponieważ kiedy w drugiej klasie podstawówki moja grupa w zespole tańczyła Szamotuły piekielnica nie mogła wystawać spod białej spódnicy? Nie mogłam tego zrozumieć. Po jakimś czasie widząc wirujące tancerki zobaczyłam delikatną czerwoną halkę i przestało dziwić mnie jej istnienie. Nawet ładnie się to prezentowało.

Gorset - inaczej sznurówka - Nakładało się go na koszulę. Czasem jest on osobno, czasem zszyty z spódnicą, tworząc sukienkę. Zwykle wiązany na sznurek lub wstążkę dlatego taka nazwa. Czasem też zapinany na haftki. W zależności od regionu wykonywany z innego materiału oraz różnie przyozdabiany. Możemy zauważyć goresty haftowane klasycznie, koralikowo, gładkie... Często na dole jest tzw. "kiszka" którą w zależności od regionu zakłada się na spódnicę, albo pod nią.

Okrycie wierzchnie - to wszelkiego rodzaje kaftany i jaki. Noszone w chłodniejsze dni, oraz przez mężatki, które najczęściej występują właśnie tego rodzaju okryciu. Są też regiony, gdzie nie występują bogato zdobione gorsety, a sznurówka stanowi jedynie praktyczne zastosowanie. Wtedy jaczka bądź kaftan jest zewnętrznym elementem ubioru.

Spódnica - nazywany czasem "spódnikiem" ( i nie mówię tu o spódnicy noszonej pod spodem). Wierzchni element stroju. Jej długość ewaluowała, ale zawsze mieściła się w przedziale: od połowy łydki do kostek. Wygląd i krój spódnicy zależał od regionu. Także ich ilość. Bamberki były wstanie na raz założyć aż do 24 spódnic i halek. Ważna była też pora roku. Zimą zakładano ich więcej z przyczyn praktycznych - było po prostu cieplej.

Fartuch - zwany niekiedy zapaską - wbrew pozorom ten element nie miał tylko praktycznej funkcji. Występowały odświętne, czy wręcz uroczyste fartuchy, których nigdy w życiu nie można było ubrać do pracy. Fartuchy występowały w różnych wzorach, kolorach i z różnego materiału. Mógł swoim wzorem pasować do spódnicy (strój łowicki czy opoczyński), do chusty (Rzeszów) czy do gorsetu (Szamotuły). Wiązany był za pomocą sznurków lub band, często bardzo długich i bogato zdobionych sznurowanych w duże kokardy.

Nakrycie głowy - wychodząc z domu należało mieć nakrycie głowy (szczególnie będąc mężatką) Jego rodzaj zależał od regionu ale także od stanu cywilnego oraz wieku. Myślę, że warto wyróżnić czepek i chustkę a także wianek (zarezerwowany tylko dla panien). Ich wygląd oraz sposób ubrania jest ściśle związany z regionem. Warto wspomnieć także o chustach czepcowych. były to chusty wiązane nie w tradycyjny sposób (złożoną w trójkąt i zawiązaną pod brodą) lecz przypominający bardziej czepek. Takie chusty możemy znaleźć m.in. w stroju łowickim czy rzeszowskim. Czepki z kolei były bardzo popularne w Wielkopolsce. Czepek miał także obrzędowe znaczenie. Do dzisiaj znany zwyczaj weselny "oczepiny" są związane właśnie z uroczystym nałożeniem czepka mężatki pannie młodej, która od od tego dnia zostaje panią domu.

Korale - nieodłączny element stroju ludowego. Im więcej kobieta miała sznurów korali tym oznaczało to większą zamożność. Noszono korale prawdziwe jak i sztuczne oraz drewniane. Często na sznurze korali można było dostrzec medalik bądź krzyżyk.

Obuwie - buty także zależały od regionu. Mogę wyróżnić trzy rodzaje: Wysokie trzewiki sznurowane nad kostkę, na lekkim obcasiku. Były skórzane, czarne lub czerwone. Drugi typ to czółenka, także na obcasiku, zapisane, zwykle czarne. W górach noszono kierpce. Buty oczywiście były odświętnym elementem ubioru.

To są podstawowe elementy stroju ludowego. Sporo informacji wyciągnęłam z książek o poznańskich strojach, o których pisałam już wcześniej. Także korzystałam ze strony internetowej https://strojeludowe.net/ którą gorąco polecam. Można bardzo dużo się dowiedzieć o strojach ludowych, a nawet pobrać wykroje czy wory haftów.

Zdjęcia: zbiory prywatne. Stroje należą do Dziecięcego Zespołu Tańca Ludowego "Mała Wielkopolska".

W następnej części przedstawię typowe elementy męskiego stroju ludowego.