Zapusty czyli ostanie dni karnawału

Czy zastanawialiście się kiedyś od czego pochodzi słowo karnawał? Prawdopodobne źródłosłowy są trzy: od wyrażenia "carne avaler" co oznacza "mięso połykać", "carne levamen" czyli "z mięsa się oczyszczać" lub (co najbardziej prawdopodobne) "carne vale" - "mięso żegnaj". Elementem wspólnym wszystkich tych zwrotów jest nawiązanie do mięsa. Myśląc o karnawale współcześnie, trudno jest nam się doszukać jakiegoś powiązania, jednak wyobraźmy sobie, że przez cały adwent pościliśmy, a już zaraz Wielki Post i kolejne 6 tygodni bez mięsa. Czy teraz wciąż dziwi sformułowanie "carne vale"?

Litewska Sanna - A. Wierusz - Kowalski

Polską, prawie już zapomnianą nazwą na karnawał są Zapusty (lub czasem Zapusty) lub Mięsopust. Początek tego czasu upatrujemy w okresie kolędowym - tzw. Gody czyli Boże Narodzenie, a zakończenie w ostatki czyli dzień przed środą popielcową, która rozpoczyna Wielki Post. Czas ten był czasem radości świętowania. Wiele szlacheckich wesel odbywało się właśnie w tym czasie. Z racji zimy był to też czas organizowania kuligów. 

Ważnym czasem w tym okresie był ostatni tydzień, a dokładniej od czwartku przed Środą Popielcową. Do dzisiaj znamy go przecież jako Tłusty Czwartek. Na stołach bardziej zamożnych można było znaleźć tego dnia pączki i "chrust" czyli tzw. faworki lub chruściki. Biedniejsi tego dnia starali się o "reczuchy" czyli racuchy oraz "pampuchy" na słodko czyli kluski gotowane na parze, a dla wielkopolan czytających tego bloga po prostu pyzy.

Ostatki czyli wtorek przed środą popielcową, był najhuczniej obchodzonym dniem zapustnym. Dzień ten jest różnie nazywany - w Wielkopolsce i Kujawach jest Podkoziołkiem, na Śląsku i Kaszubach - Śledzikiem, a w wielu innych regionach obowiązuje nazwa "Ostatki" czy po prostu Zapusty. Tego dnia, podobnie jak w okresie kolędowym (tutaj więcej informacji) popularnym zwyczajem w wielu regionach Polski było przebierania się za rożne postaci i chodzie od domu do domu. W okolicach Krakowa było to tak zwane "chodzenie z kozą" jednak tytułową kozą nie jest zwierzę, lecz przebrany chłopak, którego pozostała grupa prowadzi przy dźwiękach muzyki. Koza fika i goni dziewczęta wywołując wiele emocji wśród uczestników tego wydarzenia.

Z kolei na Mazowszu, Podlasiu i Kujawach, w zwyczaju było obchodzenie wsi z tak zwanym kurkiem - wystruganym z drzewa kogucikiem, postawionym na kółkach i ciągniętym na sznurku. Chodzą po domach i w zamian za swoje odwiedziny proszę gospodynie o jajka, masło, ser lub inną zawartość domowej komory. W kilku regionach między innymi na Kujawach, chodzący parobkowie przeprani byli na Żydów, Cyganów, Niedźwiedzi, Kozy i Bociany.

Ostatni dzień karnawału był też czasem "wprowadzania" młodych mężatek do grona gospodyń . Na Kujawach tego dnia, starsze gospodynie wiozły na ozdobionym półwozie młode mężatki (każdą z osobna) do karczmy. Po dojechaniu na miejsce zrzucały dziewczynę z wozu wraz z nim, jednak ta mogła się od tego wykupić w postaci pieniędzy na wspólny poczęstunek. Na miejscu osoba przeprana za niedźwiedzia niejako wprowadza młodą mężatkę do grona starszych. Ciekawą formą zabawy jest taniec "babski taniec na len" i polegał on na tym, że im wyżej kobiety skoczą tym wspomniany już len lepiej wyrośnie.

Ostatnim zwyczajem, o którym dzisiaj chcę wspomnieć jest dosyć drastycznie brzmiący zwyczaj "zabijania grajka" o północy ze wtorku na środę. Jest to symboliczne przejście do czasu Wielkiego Postu - pożegnanie z muzyką - symbolem zabawy i niejako powitanie z popiołem - czyli symbolem postu. Biesiadnicy po zakończeniu zabawy w karczmie wyprowadzali na taczce jednego z muzyków i ciskali w niego garnkiem wypełnionym popiołem, następnie wypuszczali kota, który miał symbolizować duszę niby zabitego muzykanta.

Tyle na dzisiaj, życzymy hucznego zakończenia karnawału i jak najwięcej łatwo spalających się pączków!

Zofia

PS: Musiałam się poświęcić i zjadłam tego pączka z pierwszego zdjęcia ;) Z.

Bibliografia:
Zygmunt Gloger - "Rok Polski w życiu, tradycyi i pieśni"

Źródła fotografii:
Źródło własne
https://oryginalnysmak.pl/wp-content/uploads/2017/12/DSC01325-768x1024.jpg
http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wierusz_Kowalski/Images/Litewska_sanna.jpg
https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2023/01/podkoziolek2a-960x590.jpg
https://d-art.ppstatic.pl/kadry/k/r/1/e9/13/59939a692a5ba_o_original.jpg
https://api.culture.pl/sites/default/files/styles/1920_auto/public/2020-08/kapela_ludowa_polona_22.jpg?itok=7EtPVHrS