Jak wygląda typowy strój ludowy #2 strój męski

O typowym stroju damskim, mogliście przeczytać już naprawdę bardzo dawno (<klik>). Dzisiaj chciałabym opisać jak wygląda i z jakich elementów składa się typowy męski ubiór ludowy. Bazować będę na schemacie, który w opisywaniu różnych strojów przyjęli twórcy Atlasu Polskich Strojów Ludowych. 

Nakrycie głowy.

Osobiście ujęłabym tą kategorię na końcu jako wisienka na torcie, lub inaczej mówić "kropka nad i", ale skoro APSL rozpoczyna od tego, to ja również od tego rozpocznę. W dzisiejszych czasach przywiązujemy do nakrycia głowy dużo mniejszą wartość. Jego funkcja sprowadzona jest wyłącznie do celów praktycznych - zimą nosimy czapki wełniane, chroniące nas przed chłodem, a latem nasze nakrycie głowy ma ochronić nas przed przegrzaniem. W stroju ludowym, miało ono dużo istnotniejsze znaczenie. Jako przykład, możemy podać, trwający do dzisiaj zwyczaj, zdejmowania przez mężczyzn czapki w kościołach. Chociaż z dzisiejszego punktu widzenia, traktujemy to jak obowiązek, niegdyś był to raczej przywilej panów, którzy w przeciwieństwie do kobiet, mogli być w kościele z "gołą" czyli odkrytą głową. Przykładami nakryć głowy w przypadku strojów ludowych są różnego typu czapki i kapelusze. Spośród nich możemy wyróżnić m.in: krakowską rogatywkę, czapkę maciejówkę (z okrągłym denkiem i daszkiem), kapelusze filcowe, słomkowe o najróżniejszych kształtach, głębokościach i wielkościach ronda, oraz inne typy czapek np. "czapka sukienka"  pochodząca z regionu świętokrzyskiego. Nakrycie głowy było zdobione przy użyciu wstążek, czasem kwiatów, lub jak w przypadku kapeluszy góralskich muszelkami, czy jak w przypadku Krakowiaków - pawimi piórami. 

Bielizna

Tutaj oczywiście należy zwrócić uwagę na koszulę. Ta, szyta była z naturalnych materiałów, głównie z lnu, a czasem w późniejszym okresie również z fabrycznego płótna bawełnianego. Często kołnierzyk zdobiony był haftem. Koszula, chociaż była elementem bielizny, była widoczna, gdyż na nią często zakładano kaftan, który był pozbawiony rękawów.  Na koszulę, często zakładano tzw. "przodzik" czyli rodzaj  kołnierzyka (przypominającego nieco dziecięcy śliniaczek) , który haftowany pełnił funkcję ozdobną.

Niekiedy, elementem bielizny były także "gacie". Spodnie spodnie (nomen omen), które zakładano pod spodnie właściwe, w ubiorze świątecznym oraz, które funkcjonowały jako spodnie codzienne do pracy.

Spodnie

Koszula, obowiązkowo była wpuszczana w spodnie. Te w zależności od regionu miały różną nazwę. Łowickie wełniaki, góralskie portki czy rzeszowskie sukieniaki to tylko niektóre z nazw na tą część ubioru. Nazwa, związana była często z materiału, z których zostały one wykonane. Dominowały spodnie uszyte z sukna lub z wełny. Często był to samodział, ten sam lub podobny, z którego kobiety szły spódnice. W kontekście spodni, pojawia się również temat pasów. Te były często bogato zdobione i stanowiły reprezentacyjny element ubioru. Najbardziej okazałe możemy zaobserwować w strojach górali i terenów przejściowych - na Podhalu, Spiszu, Orawie czy w okolicach Nowego Sącza lub w Pieninach. 

Kamizelka

Na koszulę mężczyźni wkładali kamizelkę (kamizelę), która podobnie jak inne elementy ubioru w każdym regionie przyjmowała swoją jedyną i niepowtarzalną nazwę. Dla przykładu, w stroju piotrkowskim, opoczyńskim czy łowickiem kamizela nosi nazwę "lejbik", a dla stroju orawskiego - "prucnik".  Kamizelki charakteryzowały się brakiem rękawów i noszono je często pod innymi warstwami ubioru. Kolor i ilość zdobień kamizelki zależał od regionu, okazji oraz statusu materialnego właściciela. 

Kaftany

Innym okryciem były kaftany. I tutaj mamy pewne rozbieżności w kwestii nazewnictwa. Czasem, kaftanem nazywano "krótkie" okrycie z rękawami. Regionalne ich nazwy to m.in: jaka czy kabatka. Jednak w kontekście stroju krakowskiego, kaftanem nazywamy dłuższą kamizelkę, bez rękawów. W regionie krakowskim jest ona zwykle niebieska ozdobiona wełnianymi chwostami i haftem. Kwestia rozróżnienia kaftanu w różnych regionach, nie koniecznie jest łatwa, jednak warto pamiętać o takim elemencie w męskim stroju.

Sukmany i  płaszcze

Kolejnym, bardzo typowym elementem stroju ludowego są właśnie sukmany. Te były dłuższe i sięgały często za kolana i pełniły funkcję okrycia wierzchniego. Szyte były z wełny lub sukna i również były zdobionione haftem, guzikami itp. Sukmany najczęście występowały w ciemnych, stonowanych barwach (czarny, brązowy, granatowy) lub wręcz przeciwnie - uszyte z białej wełny. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów stroju krakowskiego jest właśnie biała sukmana, o której nawet możemy usłyszeć w powszechnie znanej piosence "Abośmy to jacy tacy, ino chłopcy Krakowiacy".

Kożuchy

Kwestie termiczne zapewniały również różnego rodzaju kożuchy, które zakładane były zimą i również stanowiły element ubioru. W stroju huculskim, kożuch, był normalnym elementem odzienia, który pełnił rolę kamizelki. W wielu innych miejscach zadaniem kożucha były głównie aspekty dostosowania ubioru do pogody i klimatu.

Obuwie

Na nogach, zwykle mężczyźni nosili wysokie buty z cholewami, wyjątkiem oczywiście stanowiły obszary górskie, gdzie powszechnym obuwiem były kierpce czyli skórzane chodaki, wyrabiane z jednego kawałka skóry. Oczywiście warto pamiętać, że buty były raczej towarem luksusowym, które noszone było od święta i również bogatsi mogli sobie na nie bardziej pozwolić. Częściej też używano ich zimą, a nie latem, a chodzenie boso było powszechne.

Omówiłam pokrótce podstawowe elementy ludowego stroju męskiego. Na pewno, było to trudniejsze niż opisywanie żeńskich fatałaszków, gdyż siłą rzeczy nigdy nie przebierałam się w męski strój. Życzę dobrego tygodnia i mam nadzieję że już nie długo zawita wiosna za naszymi oknami.

Zofia

Bibliografia:

https://strojeludowe.net/

Teresa Karwicka "Ubiory ludowe w Polsce"

"Suknia Wydaje Ludzkie Obyczaje" katalog wystawy MNP
https://pl.wikipedia.org/wiki/Atlas_Polskich_Stroj%C3%B3w_Ludowych

Źródło fotografii:

https://strojeludowe.net/
Źródło własne