Kilka ostatnich tygodni, na portalu Facebookowym oraz na Instagramie prezentowałyśmy warte zobaczenia trzy miejsca należące do Okręgowego Muzeum w Nowym Sączu. Warto więc wspomnieć o samej Ziemi Sądeckiej, którą zamieszkiwały różne grupy etnograficzne oraz narodowości i która zajmuje znaczący obszar na mapie południowej Polski.
A zatem może warto zacząć od odpowiedzenia sobie na pytanie, gdzie właściwie znajduje się teren, o którym chcemy dzisiaj mówić? Z geograficznego punktu widzenia chodzi o tereny obejmujące Kotlinę Sądecką, Pogórze Karpackie oraz Beskid Sądecki. Nazwa obszaru pochodzi oczywiście od miast które stanowią centrum regionu czyli Nowy oraz Stary Sącz. Z etnograficznego punktu widzenia, tereny te zamieszkiwane były przez 4 grupy etniczne - Pogórzan, Lachów Sądeckich, Górali Sądeckich i Łemków. Każda z nich, stanowi odrębną grupę, którą postaram się scharakteryzować. Warto jednak wspomnieć, też o tym, że tereny te zamieszkiwane były również przez ludność żydowską, niemiecką i romską. Ta różnorodność narodowości i grup etnicznych wpłynęła na niesamowitą różnorodność kulturową tego obszaru. Przyczyniła się też do tego różnorodność religijna, gdyż wśród grup zamieszkujących Sądecczyznę, znajdujemy wyznawców różnych obrządków chrześcijaństwa oraz wyznawców judaizmu.
Najbardziej charakterystyczną i kojarzoną z tym obszarem grupą byli Lachowie Sądeccy. Grupa ta, bardzo długo przez badaczy była uznawana za górali, jednak w rzeczywistości, grupy Lachów są odrębną nieco kategorią, w których kulturze mieszają się wpływy krakowskie z góralskimi, co widać chociażby w stroju odświętnym. Lachowie Sądeccy, których centrum stanowi wieś Podegrodzie, zajmowali się głównie rolnictwem, które było podstawą utrzymania miejscowej ludności. Z ciekawostek związanych z ich zamieszkaniem są tzw. chaty dymne - pozbawione komina. Dym z paleniska znajdującego się wewnątrz ulatniał się przez słomę, która pokrywała dachy chat. Normą w chatach chłopskich było trzymanie krowy w tej samej izbie co mieszkańcy. Lachów Sądeckich, możemy również podzielić na mniejsze grupy, które różniły się między innymi ubiorem. Północną część regionu zamieszkiwali raczej ubożsi mieszkańcy, zaś najbogatsza część regionu to właśnie tereny wokół Podegrodzia, stąd czasem tych mieszkańców nazywano Lachami Podegrodzkimi. Oni też wyróżniali się odświętnym strojem, który może być uznawany za jeden z bardziej ozdobnych strojów w Polsce. Łącząc wpływy góralskie z krakowskimi pięknie prezentuje się i pokazuje kunszt, jego twórców. Często właśnie ta odmiana stroju uznawana jest za strój sądecki. Badaczem, który zajmuje się tym terenem, propaguje go także od strony tańców regionalnych jest Patryk Rutkowski, którego można znaleźć na Instagramie jako @etnolog_w_pracy
 |
| Wnętrze Cerkwi |
Drugą grupą, o której chcę opowiedzieć są Łemkowie. Zamieszkiwali oni tereny częściowo Sądecczyznę oraz dalsze ziemie na wschód. Ludność ta nie jest etnicznie polska, lecz należy do grup ludów Rusińskich (razem np. z Bojkami). Ich historia nosi na sobie ślady trudnych chwil - zwłaszcza przymusowego przesiedlenia ludności z zamieszkałych przez nich terenów w trakcie akcji "Wisła", kiedy to po II wojnie światowej Łemkowie zostali przesiedleni na Ziemie Odzyskane. Stąd obecnie największa kultywacja kultury łemkowskiej ma miejsce np. w Legnicy. Łemkowie byli Grekokatolikami i posługiwali się innym niż polski językiem oraz alfabetem. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że do dzisiaj można w Polsce zdawać maturę z języka łemkowskiego. W 2023 roku taką maturę pisały 2 osoby - w Legnicy i w Gorlicach. Kultura łemkowska łączy w sobie wpływy polskie z wpływami ukraińskimi. Gospodarka Łemków opierała się na rolnictwie, hodowli zwierząt oraz pasterstwie.
Pogórzanie zajmowali dosyć rozległy obszar, z którego tylko część leży na terenie geograficznej Sądecczyzny. Większym miastem na tym terenie były Gorlice, a teren zamieszkiwanym przez Pogórzan jest równoległy do Beskidu Niskiego. Oprócz oczywiście rolnictwa, rzemiosłem, którym się zajmowali było między innym garncarstwo, sukiennictwo czy wyrób koronek klockowych. W ubiorze odświętnym znajdziemy zarówno wpływy krakowskie jak i góralskie, jednak stroje te znacznie różnią się od tych które nosili Lachowie Sądeccy - na pierwszy rzut oka zobaczymy, że są od nich znacznie uboższe. Po II wojnie światowej w wyniku zawirowań związanych między innymi z akcją "Wisła" granice zasięgu Pogórzan, nie jest jednoznaczna. Co ciekawe też, nazwa Pogórzanie nigdy nie była nazwą, używaną przez samych Pogórzan, lecz niejako sztucznie nadana przez badaczy.
Czwartą grupą, o której chcę wspomnieć są Górale Sądeccy. Z racji centrum regionu, jakim stanowi miasteczko Łącko, nazywani są czasem Góralami Łąckimi. Zamieszkiwali oni tereny na styku Beskidu Wyspowego, Beskidu Sądeckiego oraz Gorców. W górach dosyć typowe jest to, że pasma górskie oddzielają od siebie poszczególne obszary, stąd możemy na tym terenie wyróżnić kilka drobniejszych subregionów - kamienicki, łącko-maszkowicki, jazowsko-obidzki. Budownictwo na tym terenie, chociaż również oparte na drewnie, jednak mające większy udział kamienia niż w innych sądeckich grupach. Oprócz rolnictwa istotne znaczenie miało także pasterstwo oraz z czasem również sadownictwo. Do dzisiaj tereny te służą jako istotny dostawca owoców zwłaszcza śliwek i jabłek. W strojach górali sądeckich zauważamy już znaczne wpływy i typowe dla górali elementy ubioru, takie jak białe portki zdobione parzenicami, kapelusze czy kierpce (trzewiki czy buty z cholewami nosili tylko bogaci gospodarze od święta).
Zdaję sobie sprawę, że w zasadzie bardzo po krótce opisałam te regiony, ale myślę, że nawet taki krótki opis pokazują jak różnorodny jest ten teren. Jak do tego dodać rodziny Żydowskie zamieszkujące ten obszar, osadników niemieckich, których również możemy odnaleźć oraz ludność Cygańską to mamy do czynienia z niesamowicie zróżnicowanym kulturowo, religijnie, językowo oraz majątkowo obszarem. Chcąc lepiej poznać te ziemie warto wybrać się w okolice Nowego Sącza przekonać się o tym jak bardzo ciekawa jest Ziemia Sądecka. Polecamy też odwiedzić muzea i wystawy organizowane przez Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, które w sposób namacalny i bardzo przystępny pomoże w poznaniu życia codziennego tych terenów. Zapraszamy do zapoznania się z "Cyklem Sądeckim" - czyli trylogią materiałów polecających odwiedzenie tych miejsc - do znalezienia pod linkiem: Trylogia Sądecka
Z ciepłymi pozdrowieniami,
Zosia
Zapraszamy też do pozostawienia swoich doświadczeń z tym regionem w komentarzu.
Bibliografia:
https://www.etnozagroda.pl/gorale-sadeccy
https://www.etnozagroda.pl/test
https://www.etnozagroda.pl/lachy-sadeckie
https://www.etnozagroda.pl/pogorzanie
https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C4%85decczyzna
Żródła fotografii:
https://www.etnozagroda.pl/img/thumbs/w1200h900q100/news/stroacute-j-i-ubioacute-r-codzienny-981.jpeg
https://www.etnozagroda.pl/img/thumbs/w1200h900q100/news/stroacute-j-i-ubioacute-r-codzienny-508.jpeg
Fotografie własne
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz