"Suknia wydaje ludzkie obyczaje" - strój z Dąbrówki Wielkopolskiej

"Suknia wydaje ludzkie obyczaje" jest tytułem albumu wydanego przez poznańskie Muzeum Etnograficzne, a w środku znajdziemy opis strojów ludowych Wielkopolski. Chociaż w tym regionie popularne są dwa, ewentualnie trzy stroje regionalne (szamotulski, biskupiański i bamberski) to tak naprawdę jest ich znacznie więcej. Jednym z mniej znanych regionów i strojów jest ubiór z Dąbrówki Wielkopolskiej. O tym miejscowości, z której pochodzi ten strój pisałam przy okazji opowieści o Regionie Kozła (<<klik>>). Dąbrówka Wielkopolska leży obecnie z województwie Lubuskim, jednak jest to miejscowość, którą możemy zaliczać (jak sama nazwa wskazuje) do Wielkopolski. Jak cały region, były to tereny na których ludność polska mieszała się z niemiecką, a ziemie od czasów rozbiorów do końca II wojny światowej były po stronie niemieckiej. Spośród całego Regionu Kozła, Dąbrówka wyróżnia się trwałością strojów ludowych, które nadal (chociaż obecnie w fazie kostiumowej) występują w lokalnej kulturze. Był on także symbolem odrębności Polaków mieszkających we wsi, która nie znalazła się w granicach II RP. Dzisiaj w miejscowości istnieją zespoły, które podtrzymują i kultywują tę tradycję.

Maciejówka oraz fartuszek

W Dąbrówce bardziej wyróżniają się stroje damskie, to o nich więcej dzisiaj uwagi poświęcimy. Ale zacznę od męskiego. Przypominał on krojem i budową inne wielkopolskie ubiory występujące na przełomie oraz w pierwszej połowie XX wieku. Z ubioru gospodarza możemy więc wyróżnić: spodnie, sukmanę, katanę (rodzaj kurtki lub kamizelki w modrym kolorze), koszulę i wysokie buty z cholewami - typowe elementy stroju Wielkopolanina. Ciekawymi i wyróżniającymi się jest tzn. fartuszek oraz czapka maciejówka. Ten pierwszy pełnił zarówno funkcję ozdobną jak i praktyczną - chroniącą przed chłodem. Był to zdobiony kawałek materiału, który ubierano na koszulę i zapinano pod szyją z tyłu na guzik, haczyk czy haftkę. Porównując to do czegoś znanego nam w dzisiejszych czasach, można sobie wyobrazić śliniaczek zawiązywany małym dzieciom do jedzenia.

Fartuszek

Fartuszek był zdobiony haftem i był widoczny spod sukmany i katany. Element ten miał różne kolory, jednak najczęściej zakładano te w barwie czerwonej (młodsi) lub granatowej czy czarnej (starsi mężczyźni). Nakryciem głowy zwykle była maciejówka albo poznonianka, ze względu na to, że kupowano ją najczęściej w Poznaniu. Była granatowa z okrągłym denkiem oklejonym czarną ozdobną taśmą. Chociaż dawniej (przez 1914 rokiem) nakrycia głowy u mężczyzn były bardzo różne, maciejówka najczęściej występowała wśród ubranych odświętnie gospodarzy i kawalerów.

Dera, oplecek oraz koszula

Z damskich strojów chciałabym opisać dwa warianty stroju mężatki oraz ubioru, który stał się najbardziej reprezentacyjny dla tej wsi, czyli stroju druhny weselnej. Elementy stroju damskiego także są zbliżone do innych obszarów wielkopolski. Najpierw zakładano koszulkę i spódnik spodni. Elementy te były zwykle białe i bez zbędnych zdobień, chociaż spódnik był obszyty delikatną koronką, którą także można by znaleźć przy rękawach i mankietach koszulki.  Na wierzch wkładano spódnik wierzchni, którego możemy wyodrębnić kilka rodzajów, w zależności od rodzaju tkaniny czy kroju (np. watok czy szorc). Najczęściej można było spotkać derę inaczej nazywaną też wełniakiem. Spódnica zwykle miała czerwony kolor na którym widniały prążki. Chociaż jej krój nie wyróżniał się niczym szczególnym, był to jednak element bez żadnych, nawet najdrobniejszych, ozdób (nawet zakładek). Na koszulkę zakładano oplecek. Ten element w innych regionach nazywany był stanikiem czy gorsetem. Czasem był on osobną częścią stroju, mógł  też być przyszyty do spódnika. Ponieważ zwykle nie był one widoczny, wykonywano go często z bardzo różnych materiałów, nienajlepszego gatunki oraz w różnych kolorach. Mimo iż nie był widoczny miewał drobne ozdoby.  

Pełny strój z suknią

Drugim wariantem, który pojawił się w stroju odświętnym na początku XX wieku była suknia. Z czasem stała się ona obrzędowym elementem stroju, który kobieta pierwszy raz zakładała w momencie ślubu. Suknię szyto z jednego materiału i krojem przypominała połączony spódnik wraz z opleckiem i doszytymi rękawami. Suknia stanowiła alternatywę dla spódnika i oplecki. Kolejnym typowym elemetem była zapaska czyli fartuch. Kobieta z tamtych okolic mogła mieć w swoim kufrze nawet 20 różnych zapasem przeznaczonych na różne okazje. Te odświętne szyto z dobrych materiałów, a kolory często kontrastowały z opleckiem. Noszono także białe, bogato haftowane. Zawiązywało się je z tyłu na kokardę, króea stawała się kolejnym elementem dekoracyjnym. 

Kabot

Noszono także kabot - był to rodzaj kaftana, który wkładano na koszulę (wariant bez sukni lecz z opleckiem i spódnikiem). Wykonany z cennego materiału zwykle w czarnym kolorze. Przy pasie można było dostrzec taśmę z licznymi fałdami. Wierzchnim okryciem była chusta nazwywana też sici. Czerwony lub kremowy kawałek materiału obficie zdobiony nadrukowanymi kwiatami i frędzlami. Wiązano ją na krzyż na ramionach. Ozdobami stroju mężatki były także kryzik (noszony do prawie każdego wariantu stroju), sznur korali oraz nakrycie głowy. Był nim czepiec zwany kopką, wiązany pod brodą ozdobnymi wstęgami z motywem kwiatowym. Wstęgi wiązano w kobołkę czyli na kokardę przypominającą motyla. Na nogi kobieta zwykle ubierała niskie trzewiki oraz czarne lub białe pończochy.

Para w stroju z Dąbrówki. Kobieta ma na sobie koszulkę, spódnik spodni, derę, zapaskę, oplecek, kabot chustę czyli sici, kryzik, korale, kopkę (czepek) oraz pończoch i trzewiki. Mężczyzna ma spodnie, koszulę, katanę, fartuszek, sukmanę i maciejówkę.

Druhna w pełnym stroju

To teraz wreszcie czas na ostatni wariant tego stroju czyli ubiór druhny weselnej. Ślub i wesele były okazją wymagającą specjalnego i odświętnego stroju. Szczególnie dotyczyło to właśnie młody panien, które były druhnami w orszaku ślubnym. Bielizna była podobna jak w przypadku mężatek, czyli koszulka i halka. Na to zakładano białą spódnicę, później drukowaną w delikatny deseń. Do spódnicy doszyty był oplecek w dość intensywnym kolorze. W tym przypadku oplecek był jednak widoczny, dlatego dbano o jego wygląd ozdabiając go dodatkowo taśmami i ząbkami. Na spódnicę zakładano odświętną zapaskę. Kolor zawsze dobierany był na zasadzie kontrastu do oplecka (np. czerwony oplecek łączony był z niebieską zapaską, zielony czy niebieski z czerwoną lub różową). Fartuszki były wykonane z dobrych materiałów i zdobione zakładkami i koronką. Na szyi można było zobaczyć kryzik, a na nim wstęgę w kwiaty zawiązaną w motyla oraz szur korali wiązany również za pomocą wstęgi w kwiaty. 

Fryzura - płyjska
wraz ze specjalną wstęgą dla druhny

W przypadku stroju druhny istotna była także fryzura młodej dziewczyny, Nazywała się ona płyjska i polegała na zapleceniu 4 warkoczy oraz zawinięcie ich w kok. Do włosów dopinano specjalną wstęgę przeznaczoną dla druhny. Na głowie widniał także specjalny wieniec zwany też bukietem. Wykonany z z sztucznych kwiatków, małych bombek i kolorowych piór. Wieniec ten jest najbardziej charakterystycznym elementem stroju z Dąbrówki. Na nogach dziewczęta miały białe pończoszki oraz wysokie sznurowane trzewiki, lub niskie półbuty na pasku lub sznurowadłach.

Chociaż Dąbrówka Wielkopolska leży na terenie województwa Lubuskiego, to jednak patrząc na regionalne stroje widać liczne podobieństwa do innych wielkopolskich strojów. Patrząc dodatkowo na nazwę wsi, możemy traktować ją jako część tego regionu.

Słonecznej niedzieli i wiosny za oknem!

Zofia.

Bibliografia oraz źródło fotografii:

"Suknia wydaje ludzkie obyczaje" Wielkopolskie Stroje Ludowe, Muzeum Narodowe w Poznaniu (skany własne fotografii)
http://www.dabrowkawielkopolska.pl/