Pałuki

Dzisiaj dzięki inspiracji od "Starej Szkoły w Sadzie" post na temat Pałuk. Muszę przyznać, że kiedy zaczynałam pracę nad tym wpisem, pewna byłam, że będę musiała napisać, że oddalamy się nieco od Wielkopolski i zbaczamy nieco z naszej etno-trasy. Okazało się jednak, że Pałuki stanowią jeden z subregionów tej dzielnicy. Tak więc zanim przeniesiemy się w pełni do Małopolski kilka słów o tym miejscu.

Mówimy o terenach położonych na północy Wielkopolski. Patrząc na obecną mapę administracyjną Pałuki leżą na granicy z województwem Kujawsko-Pomorskim. Region ten graniczy z Kujawami, te jednak mimo iż możemy je zaliczyć do Wielkopolski (przyjmując kryteria 5 głównych dzielnic), są jednak bardzo odrębnym regionem. Oskar Kolberg na początku 11 tomu swoich opracowań pisze:

Serya niniejsza ma na celu przedstawienie właściwości etnograficznych ludu zamieszkującego północne okolice Wielkopolski, znane w większej swej części pod nazwą Krajny, Pałuk i Kujaw (obacz str. 113). Że granice każdej z tych trzech ziem (jako nie określone geograficznie ni administracyjnie) w ścisłych rozmiarach podawane nie bywają, oznaczając jedynie ziemię leżącą na kraju czyli na granicy Pomorza i Prus, jak i wśród łąk i mokrzadeł, — więc i lud tutejszy ściśle na Krajóców i Pałuczan podzielić się nie da, tem bardziej, gdy w zobopólnych stósunkach nie zwykł nazwy téj używać, wyrażając się najczęściej ogólnikowo tylko że jest ludem mieszkającym na Pałukach i Krajnie, lub że ztamtąd pochodzi. Na zadane mu nawet zapytanie: czy jest Pałuczaninem?— odpowiedział nam raz wieśniak w Czeszewie: „Oh tak, ja Pałuka, ale nie ztąd jino z Krajny," dając tą odpowiedzią do zrozumienia, że pochodzi z łąk już na prawym brzegu Noteci ku granicy prowincyi rozłożonych.

Głównymi miastami Pałuk są  Wągrowiec, Żnin, Chodzież, Szubin i Mogilno, ale to mniej znana Kcynia stała się centrum dzięki własnemu i odrębnemu grodowi kasztelańskiemu. Z kulturowego dziedzictwa tego regionu możemy wyróżnić w szczególności strój ale również haft, który wyróżnia się kolorem w całej Wielkopolsce ponieważ wykonywany był przy pomocy czarnej nici. Lokalne źródła zwracają też uwagę na budownicto - zwłaszcza na liczne wieże kościelne oraz na powszechne budynki z podcieniami. Wskazują też wycinanki jako sposoby przyozdabiania domów. 

Strój Pałucki jest dosyć podobny do innych strojów Wielkopolskich. Kobiety nosiły dwa podspódniki - białą płócienną halkę oraz czerwoną spódnicę określaną jako "piekielnica" Na wierzch był spódnik który uszyty był z wełnianego samodziału, który tworzył kolorowe paseczki na czarnym tle. Na wierzch nakładano fartuch - w przypadku panien był on biały, mężatki nosiły fartuch perkalowy w bordowo - białe prążki. Doły fartuszków były pięknie ozdabiane haftem o motywach kwietnych. Górna część stroju była inna dla panien a inna dla mężatek. Na koszulkę, te starsze zakładały kabatek - czyli luźny kaftanik z długimi rękawami. Szyty był w kolorach ciemnych, stonowanych takich jak czerń, granat, ciemna zieleń czy bordo. Kabatek był delikatnie i prosto zdobiony - przy szyi zakończony stójką, a na dole czarnym haftem. Całość zapinano guziczkami w kolorze kaftanika. Z kolei panny na koszulę zakładały sznurówkę wierzchnią - ciemny gorset z czerwonymi wykończeniami, która stanowiła jednyną ozdobę tego elementu ubioru. Pod szyją noszono krezę, a na niej sznur korali.

Jednak najbardziej charakterystycznym elementem stroju pałuckiego jest czepek mężatki. Główka czepka przypominała te jakie znamy z innych Wielkopolskich strojów. Biała, ozdobiona roślinnym haftem w tym samym kolorze. Specjalne są jednak bandy, którymi zawiązywano nakrycie głowy. Były one niesamowicie duże - ich długość wynosiła około 90 cm, a szerokość 35cm. Sięgające prawie do kolan wstęgi były obficie ozdobione białym haftem, a noszono je delikatnie przewiązane, puszczając swobodnie końcówki, na które zakładano korale. Męski strój przypominał swoim charakterem inne Wielkopolskie stroje.

Jak wspominałam na początku, hafty są ciekawym elementem kultury Pałuk. Możemy je dostrzec niemal na każdym elemencie żeńskich strojów począwszy na piekielnicy, przez fartuch aż do ogromnych band przy czepcu. Trudno się dziwić, że haft ten jest dość charakterystyczny. Podobną rzeczą są wycinanki i zazdroski do okien, które były wykonywane z papieru bądź cienkiej bibułki. Służyły one do przyozdobienia domów.

Pamięć o tych elementach kultury nie zanika w lokalnym środowisku. W Pałuckich domach kultury odbywają się warsztaty z haftu i wycinanek, a nawet powstało Koło Miłośniczek Haftu Pałuckiego dzięki czemu tradycja nie zostaje zapomniana i nadal trwa w świadomości mieszkańców.

Dobrego nadchodzącego tygodnia.

Zosia

Bibliografia:

Oskar Kolberg Dzieła Wszystkie t. XII Wielkie Księstwo Poznańskie cz. III

Muzeu Narodowe w Poznaniu - Suknia Wydaje Ludzkie Obyczaje

https://oplotki.pl/haft-palucki/

https://pojezierze24.pl/aktualnosci/jak-to-na-palukach-niegdys-bywalo,13001

http://muzeumznin.pl/pl/contents/108

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%82uczanie

http://paluki.travel.pl/o-regionie

https://alfabettradycji.pl/podregion-paluki/

Źródła fotografii:
http://menos.wrk.org.pl/wp-content/uploads/2015/10/050.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEjCiv_MT9f-5qIxyfk3ibpu62HkueC1793oybKbfgs2sWrc8PZhQ2om5tNNWdngF5A0XR8aftoEbaq8Ba3wwh38mtMSSZl9SeOGJAVNM_zGvFb_W2NKl6Iqv-vX6oyvOGSUz5MwPX1NZ7fASRXYfT3W-ty6=
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7f/Polska-woj-paluki.png
https://alfabettradycji.pl/wp-content/uploads/2020/08/alfabettradycji_paluki_mapa.png
http://opatowka.blink.pl/old/wp-content/uploads/2019/09/czepiec-od-sulickiego-kolor.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/proxy/AVvXsEi2sEHbhieijiX7oMAuoa0jpyxvCP-uyiLxoYIyL4kIAjxpT9ImEIv3wDha93y5qC6iOlToAWaZc3imC7TNY7lF514yq6HNiiY9-tCUnXnWgR-TLQ-gcTrGdLrz-lxJxPy9MssKwauP6cMRZuVY=