Kupały czy Świętojańska? O najkrótszej nocy roku.

Noc przesilenia letniego - najkrótsza w roku, była zawsze nocą tajemniczą, pełną różnych lokalnych obrzędów. Sobótka, albo Noc Kupały, jak nazywaną ją we wschodniej części kraju była istotnym pogańskim, ludowym obrzędem, na długo przed wprowadzeniem chrześcijaństwa na ziemie polskie. W późniejszym czasie Kościół próbował schrystianizować to święto, nawiązując do uroczystości narodzin świętego Jana Chrzciciela - stąd idea nocy świętojańskiej. Te dwie płaszczyzny - pogańska i chrześcijańska przeplatały się ze sobą w tradycji ludowej, przez co w dzisiejszych czasach noc kupały i świętojańską możemy (kulturowo oczywiście) ze sobą w jakiś sposób utożsamiać. 

Kiedy? Z datą są rozbieżności. Astronomicznie, najkrótsza noc w roku - przesilenie letnie występuje 20 lub 21 czerwca. W tym roku jest to właśnie dzisiaj. Sobótka zwykle pokrywała się dokładnie z tym dniem. Nieco inaczej jest w przypadku nocy świętojańskiej. Podobnie jak z andrzejkami, noc świętojańska obejmuje noc pomiędzy wigilią, a uroczystością św. Jana czyli z 24 na 25 czerwca. Chociaż daty nie pokrywają się dokładnie, to tak jak wspominałam wcześniej te święta się pokrywają. 

W centrum uwagi podczas sobótkowej nocy był ogień. Większość obrzędów skupiała się właśnie na nim i przez wiele lat w wielu miejscowościach wspólne wielkie ognisko łączyło lokalną społeczność. Noc ta była również związana z wszelkiego rodzaju czynnościami z ziołami. Kobiety zrywały zioła i suszyły aby później wykorzystywać je przez cały rok do różnych celów, zwłaszcza leczniczych. Oczywiście wiele obrzędów miało znaczenie natury duchowej - miało odstraszać złe duchy i choroby od gospodarstwa.

Oskar Kolberg opisał obrzęd kadzenia krów. W Wielkopolsce tego wieczora kobiety brały zarzewie (żarzące się węgle) i wrzucały na nie zioła, które były poświęcone na Boże Ciało. Takie "kadzidło" podłożone pod wymiona krów miało zapewnić obfitość w dawanym przez nie mleku oraz uchronienie ich od chorób. W innej części, (dotyczącej innego regionu) Kolberg pisze o wspólnych zabawach wokół ogniska, w które bawiły się panny i kawalerowie oraz o ozdobnym przystrajaniu domów ziołami, które po pierwsze miały uchronić domostwo od złych uroków, a dodatkowo, dziewczętom zależało aby jak najładniej przystroić chatę, gdyż chciały zwrócić uwagę jakiegoś chłopca. 

Sobótkowych zwyczajów było bardzo wiele, i niemal każdy region miał swój, zupełnie inny obrzęd najkrótszej nocy w roku. Warto pamiętać o motywie ognia i ziół, który powtarzał się niemal w całej Polsce. Mimo wielu opracowań i dość powszechnej wiedzy na temat istnienia nocy świętojańskiej, obrzędy te są nadal owiane pewną tajemnicą, co powoduje, że święto to jest jeszcze bardziej ciekawe.

Inscenizacje i wydarzenia związane z tym świętem są wykorzystywane we współczesnych czasach. Co roku na Ostrowie Lednickim, w muzeum Pierwszych Piastów odbywa się festyn zwany jako Noc Kupały. W Poznaniu co roku odbywa się też jarmark świętojański, właśnie w 3 i 4 tygodniu czerwca. 

Myślę, że dzisiaj nie powinnam życzyć, ani dobrego wieczoru, ani tym bardziej dobranoc. Przecież jest najkrótsza noc w tym roku. Dlatego życzę owocnego i w miły sposób spędzonej nocy kupały, świętojańskiej czy sobótki. 

Zofia

PS: Jeśli ktoś z przyczyn zawodowo-szkolnych nie może dzisiaj świętować, to zachęcam w weekend, tym bardziej, że dla niektórych będzie to początek wakacji. Są też legendy o szukaniu kwiatu paproci, może komuś się uda ;)

Z.

Bibliografia:

Oskar Kolberg Dzieła Wszystkie cz. 9 Wielkie Księstwo Poznańskie, cz. 20 Radomskie
Hanna Szymanderska "Polskie Tradycje Świąteczne"

Ewa Ferenc "Polskie Tradycje Świąteczne"

Źródła Fotografii:
http://lednicamuzeum.pl/wiadomosci/artykuly/fotorelacja-noc-kupaly/big/948b988e3fc4041244821a40911fafe8.JPG
https://www.kalbi.pl/img_scr/cards/kal_kartka_06-21.jpg

https://zbroszaduza.mkw.pl/parafia/nasz_patron_pliki/image002.jpg
https://m.sadeczanin.info/sites/default/files/journos/user13371/2018/06/noc_kupaly_2010_-_rodzimy_kosciol_polski_-_skok_przez_ogien.jpg
https://pik.poznan.pl/wp-content/uploads/2019/05/Jarmark_swietojaksie.jpg.webp